W lipcu i sierpniu 2023 r. zamachy stanu miały miejsce w Nigrze i Gabonie, ponownie zwracając uwagę na tego typu wydarzenia. Patrząc na ewolucję zamachów stanu na całym świecie od 1950 r. do dnia dzisiejszego, zauważamy, że od początku XXI wieku nastąpiła większa intensyfikacja tego typu zdarzeń, a trend ten został szczególnie potwierdzony w ciągu ostatnich pięciu lat.
Znaczenie Afryki w historycznym rozwoju zamachów stanu na świecie
W okresie od 1950 r. do września 2023 r. w 97 krajach odnotowano 491 zamachów stanu, z których 245 zakończyło się sukcesem. Ameryka Łacińska i Afryka wyróżniają się jako dwa najbardziej dotknięte regiony świata, odpowiadając odpowiednio za 29% i 44% zarejestrowanych zamachów stanu. Od lat 90. w Afryce systematycznie dochodziło do większej liczby zamachów stanu niż w pozostałych częściach świata. W ciągu ostatniej dekady próby te, głównie w regionie Sahelu, miały wyższy wskaźnik powodzenia niż w przeszłości.
Ewolucja wskaźnika niestabilności politycznej i społecznej Coface w regionie Sahelu1 w latach 2008-2014 wyraźnie różni się od ewolucji w innych krajach kontynentu, przy czym od 2012 r. odnotowano wyraźny wzrost. Konflikty zbrojne i operacje wojskowe, zwłaszcza te związane z walką z terroryzmem, oraz niestabilność regionalna przyczyniły się do zaostrzenia napięć społecznych i politycznych.
Oficjalna pomoc rozwojowa ma kluczowe znaczenie dla wielu krajów afrykańskich....
Wiele krajów afrykańskich boryka się z rosnącym ubóstwem i wysokim poziomem zadłużenia, a sytuację pogarsza ograniczony dostęp do finansowania ze względu na rosnące stopy procentowe, podczas gdy ich potrzeby finansowe pozostają znaczne. W tym kontekście oficjalna pomoc rozwojowa (ODA) może odgrywać kluczową rolę.
ODA pozostaje ważnym składnikiem dochodu narodowego brutto (DNB) niektórych krajów otrzymujących pomoc. W Afryce Subsaharyjskiej ODA netto stanowiła 3,4% DNB w 2021 r. i 4% w 2020 r.2. W Mali osiągnęła około 1,4 mld USD w 2021 r., czyli 30% całkowitego budżetu państwa. Przepływy te różnią się jednak znacznie w zależności od kraju i roku.
...ale także strategicznym narzędziem wykorzystywanym przez kraje-darczyńców
Kilka krajów-darczyńców i organizacji międzynarodowych zdecydowało się zawiesić swoją pomoc, aby ukarać nieprzestrzeganie zasad demokracji, o czym świadczy zawieszenie trwających francuskich projektów ODA3 w Nigrze i Burkina Faso w 2023 roku.
Analizując zmiany w przepływach ODA w odpowiedzi na udany zamach stanu, zauważamy, że w okresie zimnej wojny (1950-1989) darczyńcy z Komitetu Pomocy Rozwojowej OECD4 nie sankcjonowali systematycznie udanych zamachów stanu poprzez zmniejszanie pomocy. W rzeczywistości wykorzystywali ją jako narzędzie ekonomiczne i polityczne do utrzymania swoich wpływów, szczególnie w Afryce Subsaharyjskiej, nad potencjalnymi sojusznikami w krajach rozwijających się.
W latach 1990-2010 udane zamachy stanu doprowadziły do znacznego zmniejszenia pomocy zagranicznej, co pokazuje, że kraje-darczyńcy częściej sankcjonowały zamachy stanu.
Jednak w ostatnim okresie (2011-2021) zmiany w ODA wydają się zbliżać do tych obserwowanych podczas zimnej wojny. W wielobiegunowym i bardziej rozdrobnionym świecie, naznaczonym powrotem narodowych i konkurencyjnych interesów geostrategicznych, zachowanie krajów-darczyńców może coraz bardziej przypominać to sprzed 1990 roku.
Ta nowa konfiguracja światowa może ograniczyć wykorzystanie ODA jako środka nacisku, zwłaszcza przez blok zachodni, na sprawców zamachów stanu, którzy mają możliwość zbliżenia się do głównych krajów wschodzących już obecnych w Afryce z dobrze zdefiniowanymi strategiami dyplomatycznymi i handlowymi.
Pobierz nasze pełne opracowanie, aby dowiedzieć się więcej.
1 Sahel = Burkina Faso, Mali, Mauretania, Niger, Sudan i Czad.
2 https://data.worldbank.org/indicator/DT.ODA.ODAT.GN.ZS?locations=ZG
3 Z wyjątkiem pomocy humanitarnej, kilku konkretnych projektów dla ludności w podobnej sytuacji oraz niektórych projektów realizowanych przez partnerów z wielostronnym finansowaniem (których przerwanie mogłoby spowodować ryzyko prawne), autonomiczne organizacje, takie jak władze lokalne, uniwersytety i organizacje pozarządowe, mogą kontynuować współpracę bez wsparcia finansowego ze strony państwa.
4 Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju
